Cyromazyna (C6H10N6), inaczej N-cyklopropyl-1,3,5-triazyn-2,4,6-triamina, to związek chemiczny składający się z pierścienia triazynowego z trzema grupami aminowymi (-NH2) oraz grupą cyklopropylową (-C3H5) przyłączoną do pierścienia, zaliczany do grupy związków fosforylowych. Jest szeroko stosowanym środkiem owadobójczym stosowanym do ochrony roślin uprawnych przed szkodnikami oraz w hodowli zwierząt w miejscach ich przebywania (jako środek do kontroli populacji much), a także wykorzystywany i popularny w miejscach przetwarzania odpadów organicznych – tam, gdzie obecność much jest problematyczna.
Związek ten uznawany jest za regulator wzrostu owadów, tzw. IGR (ang. Insect Growth Regulator). Mechanizm działania cyromazyny polega na zakłócaniu procesu linienia i metamorfozy owadów poprzez oddziaływanie na hormony odpowiedzialne za rozwój owadów. Skutkuje tym, że larwy nie mogą przekształcić się w owady dorosłe, w następstwie czego giną. Jeśli chodzi o wpływ na osobniki dorosłe jest on znikomy, a więc należy go stosować jako środek kontrolujący populację szkodników we wczesnych fazach rozwojowych owadów. Cyromazynę stosuje się także w produkcji rolniczej również do zwalczania szkodników innych niż muchy, takich jak muchówki, mrówki, mszyce, przędziorki, gąsienice czy chrząszcze.
Cyromazyna jest stosowana m.in. w uprawie pieczarek do kontrolowania populacji owadów takich jak muchówki, które są najgroźniejszym szkodnikiem tej uprawy. Skład gatunkowy muchówek w uprawach grzybów jadalnych jest podobny na całym świecie, natomiast stopień szkodliwości i dominacja poszczególnych gatunków znacznie różni się w zależności od regionu. W polskich pieczarkarniach wyróżnić możemy trzy rodziny muchówek, wyrządzających szkody: ziemiórkowate (Sciaridae), zadrowate (Phoridae) oraz pryszczarkowate (Cecidomyiidae). W ostatnich latach, w naszych krajowych pieczarkarniach, zaobserwowano znaczący wzrost zadrowatych (szczególnie Megaselia – M. halterata Wood, M. nigra Meigen oraz M. agarici Lintner). Za nasilenie ich występowania mogą odpowiadać zmiany w technologii uprawy pieczarek oraz ograniczona ilość skutecznych preparatów zwalczających larwy tego szkodnika. Megaselia halterata to gatunek najczęściej spotykany w uprawach pieczarki, żeruje na rosnącej grzybni, przyczyniając się do znacznych strat plonów. Za wartość krytyczną przyjęto 100 larw w 30 g kompostu. Natomiast pozostałe dwie rodziny, wcześniej wspomniane (Phoridae i Cecidomyiidae), mogą żerować także w owocnikach i trzonach pieczarek, powodując dodatkowe straty, bowiem żerowanie zaczynają od wierzchołka owocnika, podczas gdy larwy muchówek ziemiórkowatych drążą tunele u podstawy trzonu, a bardzo rzadko można spotkać je w kapeluszu. Istotnym jest również fakt, że dorosłe muchówki mogą przenosić zarodniki grzyba Lecanicillum fungicola, który powoduje suchą zgniliznę. Wymienione muchówki zwykle gromadzą się przy drzwiach hal uprawowych – głównie samce, a samice wabione są zapachem grzybni i słomy, wydzielających szereg atrakcyjnych dla samic lotnych substancji, po czym składają jaja tylko w ciemności do kompostu z intensywnie rosnącą grzybnią. Tak dzieje się w przypadku Megaselia halterata, natomiast Megaselia nigra jaja umieszcza na owocnikach lub u ich podstaw (jest to przydatna wiedza podczas różnicowania gatunków).
Profilaktyka jest podstawową metodą ograniczającą występowanie muchówek w pieczarkach. Mowa tu o przestrzeganiu zasad higieny na terenie hal uprawowych i uszczelnieniu obiektów. Jednak, gdy zaobserwuje się obecność muchówek zadrowatych w pieczarkarni, konieczne jest zastosowanie chemicznego zwalczania. Lista dopuszczonych do stosowania insektycydów w uprawach pieczarki znacznie zmniejszyła się w ostatnich latach. W Unii Europejskiej powszechnie do zwalczania muchówek w uprawach pieczarki stosowano takie substancje czynne jak: cyromazyna, malation, chlorpyrifos, diflubenzuron, triflumuron i azadirachtyna. Ponadto okazało się, że środki ochrony stosowane w uprawie pieczarki mogą wpływać niekorzystnie na strzępki grzybni, przyczyniając się do obniżenia plonu i jego jakości oraz pozostawać w owocnikach pieczarki. W Polsce do zwalczania szkodników dozwolone są preparaty oparte na metrafenonie oraz biologiczne środki zawierające szczepy Bacillus amyloliquefaciens.
Cyromazynę zwykle stosuje się jako środek zalecany do opryskiwania podłoża podczas przedostatniego mieszania podłoża w fazie fermentacji. Natomiast podlewanie lub opryskiwanie półek w ciągu pierwszych trzech dni po nałożeniu okrywy, może ograniczyć liczebność muchówek z rodziny zadrowatych.
W maju 2023 roku Minister Zdrowia wskazał na zmianę przepisów europejskich w zakresie najwyższych dopuszczalnych pozostałości cyromazyny w grzybach. Zgodnie z przepisami rozporządzenia Komisji (UE) 2023/147 od dnia 12 sierpnia 2023 roku (zmieniającego rozporządzenie WE nr 396/2005) poziom ten określono jako 0,01 mg/kg, przy wcześniejszym poziomie 10 mg/kg. Jednocześnie w myśl art. 2 tego rozporządzenia dotychczasowe, wyższe poziomy pozostałości stosuje się nadal w odniesieniu do produktów, które zostały wyprodukowane w UE lub przywiezione do Unii przed dniem 12 sierpnia 2023 r. W związku z powyższym cykl produkcyjny pieczarek, na które zastosowano środek ochrony roślin zawierający cyromazynę (np. Agro-Tip 150 WP), powinien zakończyć się 11 sierpnia 2023 r. Wyprodukowane po tej dacie pieczarki nie mogą być wprowadzane do obrotu na terytorium Polski oraz w pozostałych państwach członkowskich Unii Europejskiej.
Podsumowując, po 11 sierpnia 2023 roku nie można wprowadzać do obrotu pieczarek, do uprawy których stosowano środki ochrony roślin zawierające cyromazynę w związku z tym, że na mocy Rozporządzenia (UE) 2023/147 od dnia 12 sierpnia 2024 maksymalny poziom określono na 0,01 mg/kg. W związku z powyższym producenci środków ochrony roślin oraz sami użytkownicy muszą przestrzegać nowych wymagań wynikających z rozporządzenia.
W naszym laboratorium dysponujemy metodami pozwalającymi na kontrolę dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów zarówno w grzybach dziko rosnących jak i hodowlanych. Metodyki multi umożliwiają oznaczenie kilkuset pozostałości pestycydów, w tym powszechnie stosowanych w hodowli grzybów (takich jak malation, chlorpyrifos, diflubenzuron, triflumuron i azadirachtyna). Natomiast niedawno wprowadzona metoda umożliwia oznaczenie cyromazyny w owocach i warzywach już na poziomie 0,005 mg/kg.
W przypadku pytań lub wątpliwości Eksperci J.S. Hamilton pozostają do Państwa dyspozycji.