Świadomy konsument, nieświadome ryzyko
W czasach rosnącej świadomości konsumenckiej coraz większą uwagę przywiązujemy do składu produktów spożywczych – zawartości cukru, tłuszczów, białka czy witamin. Często szukamy produktów opisanych jako „bez dodatków”, „bez polepszaczy smaku”, „bio” czy „eko”. Jednak istnieje zagrożenie, które mimo swojego znaczenia pozostaje poza codzienną uwagą konsumentów – zanieczyszczenia chemiczne w żywności. Niewidoczne, bez smaku czy zapachu, mogą być obecne nawet w pozornie zdrowych produktach i mieć istotny wpływ na nasze zdrowie.
Skąd się biorą zanieczyszczenia w żywności?
Zanieczyszczenia trafiają do żywności na różnych etapach – od upraw i hodowli, przez procesy przetwórcze, aż po transport i przechowywanie. Ich źródła można podzielić na kilka głównych kategorii:
- zanieczyszczenia środowiskowe, takie jak dioksyny, polichlorowane bifenyle (PCB), metale ciężkie (np. ołów, kadm, rtęć) czy pestycydy, mogą przenikać do żywności z gleby, powietrza, wody lub paszy;
- zanieczyszczenia technologiczne, powstające w wyniku procesów obróbki żywności – np. akryloamid powstający podczas obróbki termicznej (np. smażenia czy pieczenia);
- migracje z materiałów opakowaniowych, np. bisfenol A (BPA) czy ftalany, które mogą przenikać do produktów spożywczych z opakowań z tworzyw sztucznych;
- zanieczyszczenia naturalne, jak mykotoksyny (np. aflatoksyny, ochratoksyna A), wytwarzane przez niektóre grzyby rozwijające się m.in. na zbożach, orzechach czy suszonych owocach.
Niewidoczne, a groźne – wpływ zanieczyszczeń żywności na zdrowie
Wiele z wymienionych zanieczyszczeń charakteryzuje się wysoką toksycznością, nawet w bardzo niskich stężeniach. Często mają zdolność bioakumulacji, co oznacza, że mogą się gromadzić w tkankach organizmu – nie tylko człowieka, ale i zwierząt, których pochodzenia produkty spożywamy.
Poniżej przedstawiono jakie zagrożenia zdrowotne niosą ze sobą wybrane zanieczyszczenia żywności:
- dioksyny i PCB wykazują działanie rakotwórcze, zaburzają funkcje układu hormonalnego i odpornościowego;
- aflatoksyny są jednymi z najsilniejszych znanych kancerogenów – ich obecność w żywności, zwłaszcza w cieplejszych rejonach świata, stanowi istotne zagrożenie zdrowotne;
- akryloamid, występujący m.in. w chipsach, frytkach czy pieczywie chrupkim, również został sklasyfikowany jako substancja prawdopodobnie rakotwórcza dla ludzi (grupa 2A wg IARC);
- ftalany, stosowane jako plastyfikatory, mogą zaburzać gospodarkę hormonalną i wpływać negatywnie na rozrodczość.
Prawo w ochronie konsumenta
W celu ochrony konsumentów, Unia Europejska opracowała szczegółowe regulacje prawne, które określają najwyższe dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń w środkach spożywczych. Przykładowe akty prawne to:
- Rozporządzenie (UE) nr 2023/915, ze zmianami – ustanawiające maksymalne poziomy wybranych zanieczyszczeń w żywności;
- Rozporządzenie (WE) nr 396/2005, ze zmianami – dotyczące pozostałości pestycydów.
Te przepisy są podstawą do działań kontrolnych i prewencyjnych, prowadzonych zarówno przez organy urzędowe (np. Państwową Inspekcję Sanitarną, IJHARS), jak i przez samych producentów oraz importerów.
Laboratoria na straży bezpieczeństwa żywności
Kontrola zanieczyszczeń nie byłaby możliwa bez pracy wyspecjalizowanych laboratoriów badawczych, które stosują zaawansowane techniki analityczne pozwalające na wykrycie nawet śladowych ilości tych substancji. Do najczęściej wykorzystywanych metod należą:
- chromatografia gazowa sprzężona ze spektrometrią mas (GC-MS/MS) – stosowana m.in. w analizie pestycydów.
- chromatografia cieczowa (HPLC) – wykorzystywana w analizie mykotoksyn;
- spektrometria mas sprzężona z plazmą wzbudzaną indukcyjnie (ICP-MS) – do oznaczania metali i pierwiastków śladowych w produktach żywnościowych.
Laboratoria akredytowane przez jednostki krajowe, takie jak Polskie Centrum Akredytacji (PCA), dają gwarancję, że uzyskiwane wyniki są miarodajne, powtarzalne i zgodne z obowiązującymi normami. Akredytacja według normy PN-EN ISO/IEC 17025 to potwierdzenie kompetencji technicznych, systemowego podejścia i ciągłego doskonalenia.
Stałe zagrożenie – stały nadzór
Zanieczyszczenia chemiczne niestety nie są rzadkością w codziennie spożywanych produktach. To systemowe zagrożenie, które wymaga stałej uwagi, monitorowania i edukacji zarówno wśród producentów, jak i konsumentów. Dzięki nowoczesnej analityce i rygorystycznym regulacjom możliwe jest skuteczne wykrywanie i eliminowanie zanieczyszczeń, zanim żywność trafi na nasze stoły. W tym procesie kluczową rolę odgrywają laboratoria. W laboratoriach J.S. Hamilton Poland Sp. z o.o. analizujemy szereg zanieczyszczeń chemicznych w żywności, paszach, a także opakowaniach.
W przypadku pytań lub wątpliwości Eksperci J.S. Hamilton pozostają do Państwa dyspozycji.