Znaczenie etefonu w nowoczesnym rolnictwie
Współczesne rolnictwo i ogrodnictwo coraz częściej wykorzystuje substancje wspierające rozwój roślin oraz poprawiające jakość plonów, które nie pełnią funkcji typowych środków ochrony roślin. Do tej grupy należy etefon (kwas 2-chloroetylofosfonowy) – systemiczny regulator wzrostu, który po wchłonięciu przez roślinę rozkłada się m.in. z uwolnieniem etylenu, naturalnego fitohormonu odpowiedzialnego za szereg procesów fizjologicznych, w tym przyspieszenie dojrzewania owoców.
Etefon znalazł szerokie zastosowanie w uprawach warzyw, owoców, zbóż oraz roślin oleistych. W przypadku pomidorów i papryki jego rola jest szczególnie istotna – wyrównana dojrzałość i jednolity kolor owoców to wymagania rynku oraz sposób na ograniczenie strat spowodowanych chorobami.
Jak działa etefon?
Jako związek dobrze rozpuszczalny w wodzie, etefon w roślinie rozkłada się do kwasu fosforowego, chlorków oraz etylenu. Etylen pełni rolę naturalnego regulatora wzrostu, który:
- przyspiesza dojrzewanie owoców,
- inicjuje starzenie i opadanie liści,
- reguluje kiełkowanie i kwitnienie,
- wspomaga reakcje obronne roślin wobec stresów środowiskowych.
Dzięki stosowaniu etefonu producenci mogą kontrolować procesy fizjologiczne, które w naturalnych warunkach zachodziłyby wolniej lub mniej równomiernie.
Uprawy owocowo-warzywne
W ogrodnictwie etefon jest stosowany przede wszystkim w celu przyspieszenia i ujednolicenia dojrzewania owoców. Działanie etefonu przekłada się również na:
- Równomierny plon – owoce dojrzewają w zbliżonym tempie, co pozwala na jednorazowy zbiór. Jest to szczególnie korzystne dla gospodarstw skoncentrowanych na dostawach surowca do zakładów przetwórczych, gdzie wymagana jest spójność jakościowa produktu.
- Podniesiona wartość handlowa – jednolity kolor owoców (np. intensywna czerwień pomidorów czy papryki) zwiększa ich atrakcyjność dla klientów, co pozytywnie wpływa na ich cenę rynkową.
- Ograniczenie strat – krótszy czas dojrzewania zmniejsza ryzyko porażenia owoców przez patogeny, m.in. takie jak Botrytis cinerea (szara pleśń) czy Alternaria spp. W praktyce oznacza to mniejszą konieczność stosowania fungicydów i obniżenie strat w trakcie przechowywania.
- Sprawniejszy zbiór – wyrównana dojrzałość owoców pozwala na efektywniejszą organizację procesu zbioru, co przekłada się na niższe koszty pracy.
Uprawa zbóż
Chociaż etefon najczęściej kojarzony jest z produkcją owoców i warzyw, ma on również istotne zastosowanie w uprawie zbóż. Rośliny zbożowe, szczególnie w fazie kłoszenia, są narażone na niekorzystne warunki atmosferyczne, sprzyjające wyleganiu łanu. Może to prowadzić do poważnych strat plonu, utrudniać zbiór i obniżać jakość ziarna.
W późniejszych etapach wzrostu dominują auksyny, stymulujące wydłużanie pędu głównego i ograniczające rozwój pędów bocznych. Nadmierne stężenie auksyn może też ograniczać rozwój systemu korzeniowego, przez co rośliny stają się mniej odporne na stresy środowiskowe.
Etefon, wpływając na gospodarkę hormonalną roślin, hamuje produkcję i transport auksyn. W rezultacie pobudza rozwój pędów bocznych i korzeni przybyszowych oraz ogranicza nadmierny wzrost źdźbeł w najintensywniejszej fazie ich wydłużania. Tkanki źdźbeł częściowo ulegają zdrewnieniu, co zwiększa ich sztywność i odporność mechaniczną. Stabilniejsze rośliny lepiej wykorzystują wodę i składniki mineralne, co sprzyja wyższym i bardziej wyrównanym plonom.
Etefon a ochrona roślin
Choć etefon nie działa bezpośrednio na patogeny czy szkodniki, jego rola w ochronie upraw jest pośrednia, ale istotna. Poprzez przyspieszenie dojrzewania owoców skraca się okres ich podatności na infekcje. Zbiory mogą być wykonane zanim owoce zostaną porażone przez choroby, takie jak szara pleśń (Botrytis cinerea) czy alternarioza (Alternaria spp.).
W ten sposób etefon stanowi uzupełnienie integrowanej ochrony roślin, wspierając działanie fungicydów i pomagając ograniczyć straty w plonie oraz podczas przechowywania.
Bezpieczeństwo stosowania
Podobnie jak inne regulatory wzrostu, etefon wymaga dokładnego dawkowania. Nadmierne ilości mogą powodować opadanie owoców, obniżenie jakości plonu czy przyspieszone starzenie roślin. Zgodnie z przepisami UE etefon powinien być stosowany w pełni zgodnie z etykietą, z zachowaniem okresów karencji oraz dopuszczalnych poziomów pozostałości.
Etefon – planowane zmiany legislacyjne
Po odnowieniu zatwierdzenia etefonu przez UE (Rozporządzenie Wykonawcze Komisji (UE) 2023/2591), Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) zalecił obniżenie dopuszczalnego dziennego spożycia (ADI). W oparciu o nowe ADI, w 2024 r. EFSA dokonała przeglądu najwyższych dopuszczalnych poziomów (NDP) dla etefonu. Laboratoria referencyjne UE zaproponowały także specyficzne dla produktów limity oznaczalności, które są analitycznie osiągalne i zgodne z nowymi normami bezpieczeństwa.
Unia Europejska planuje od stycznia 2026 r. wprowadzenie nowych najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości etefonu w wielu produktach. Draft rozporządzenia zmieniającego załączniki II i V do rozporządzenia (WE) nr 396/2005 wpłynął do Rady UE 19 września tego roku, obejmując dimoksystrobinę, etefon i propamokarb.
Zmiany NDP będą miały szczególne znaczenie dla producentów borówek, dla których limity zostaną obniżone do granicy oznaczalności. 23 czerwca 2025 r. Komisja Europejska opublikowała sprostowanie, które obniża NDP pozostałości etefonu w orzechach (z wyjątkiem orzechów laskowych i włoskich).
Zaproponowano także obniżenie NDP dla jabłek, ananasów, żyta i pszenicy, podczas gdy dla jęczmienia NDP zostanie podwyższony.
Tabela 1. Planowane zmiany najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości etefonu w produktach żywnościowych (źródło: www.agrinfo.eu)
| Grupa | Produkty | Etefon (mg/kg) | |
| Obowiązujący NDP | Planowany NDP | ||
| Orzechy z drzew orzechowych | migdały, orzechy brazylijskie, orzechy nerkowca, kasztany jadalne, orzechy kokosowe, orzechy makadamii, orzechy pekan, orzeszki piniowe , orzeszki pistacjowe | 0,1 | 0,02* |
| Owoce ziarnkowe | jabłka | 0,8 | 0,7 |
| Owoce jagodowe i drobne owoce | borówki amerykańskie | 20 | 0,01* |
| Owoce różne | ananasy | 2 | 1,5 |
| Zboża | jęczmień | 1 | 1,5 |
| żyto | 1 | 0,8 | |
| pszenica | 1 | 0,5 | |
*Granica oznaczalności
Dostawcy jabłek, ananasów, żyta i pszenicy powinni dokonać przeglądu stosowania etefonu i ocenić, czy konieczne będą zmiany w praktykach rolniczych, aby zapewnić zgodność z nowymi NDP. W przypadku borówek i orzechów szczególne znaczenie ma ocena aktualnego wykorzystania etefonu i rozważenie alternatywnych rozwiązań.
UE planuje również obniżenie granicy oznaczalności dla szerokiej gamy produktów:
- owoce, warzywa, zboża, rośliny cukrowe i produkty zwierzęce: z 0,05 do 0,02 lub 0,01 mg/kg,
- nasiona oleiste, owoce oleiste, herbaty, kawy, kakao i przyprawy: z 0,1 do 0,05 mg/kg.
Podsumowanie
Etefon stanowi ważne narzędzie w nowoczesnej produkcji warzyw i owoców. Jako regulator wzrostu działa poprzez uwalnianie etylenu, który przyspiesza i wyrównuje dojrzewanie owoców, poprawia ich jakość handlową i ułatwia organizację zbioru. Ponadto jest promotorem fitohormonu, który powoduje skrócenie i usztywnienie źdźbeł zbóż, co zapobiega wyleganiu łanu. Przekłada się to nie tylko na korzyści ekonomiczne, ale także na lepszą ochronę roślin przed stratami spowodowanymi chorobami.
Choć nie jest typowym pestycydem, jego znaczenie w praktyce rolniczej pokazuje, że regulacja procesów fizjologicznych roślin może być równie ważna jak ochrona chemiczna. Właściwie stosowany etefon staje się zatem cennym elementem zrównoważonego systemu produkcji rolnej i ogrodniczej.
W laboratorium Hamilton UO-Technologia wykonujemy badania pozostałości etefonu w owocach, warzywach oraz zbożach, a stosowana przez nas metoda badawcza charakteryzuje się granicą oznaczalności, która odpowiada zarówno obecnym wymogom, jak i przyszłym bardziej restrykcyjnym normom.
W przypadku pytań lub wątpliwości Eksperci J.S. Hamilton pozostają do Państwa dyspozycji.