Dlaczego temat zanieczyszczeń w karmie dla zwierząt wciąż zaskakuje producentów i właścicieli?
Na pierwszy rzut oka karma suchego granulatu czy konserwa dla psa to… po prostu jedzenie. Tymczasem to, czego nie widać — śladowe ilości mykotoksyn, metali ciężkich, pozostałości pestycydów, dioksyn czy patogenów — może zmienić codzienny posiłek w problem dla zdrowia zwierzęcia. Dlatego kontrola i analiza to nie luksus, lecz podstawowy element produkcji i dystrybucji karm dla zwierząt domowych
Skala problemu i dlaczego nie możemy zakładać, że „to tylko karma”
Zanieczyszczenia w paszach i karmach wynikają z różnych źródeł: surowce roślinne i zwierzęce mogą już w momencie przyjęcia do zakładu zawierać pozostałości pestycydów, mykotoksyny lub metale ciężkie. Proces produkcji i magazynowanie mogą wprowadzić dodatkowe zanieczyszczenia (np. przez kontakt z zanieczyszczonymi opakowaniami, zanieczyszczonymi liniami produkcyjnymi czy przez niewłaściwe dodatki). Również import surowców z regionów o innych standardach rolnych zwiększa ryzyko. Skutkiem mogą być ostre zatrucia, przewlekłe problemy zdrowotne u zwierząt, a także ryzyko dla ludzi przy niewłaściwej obsłudze (np. zanieczyszczenia bakteriami zoonotycznymi).
Kontrola jakości w produkcji karm dla zwierząt domowych musi więc łączyć ocenę surowca, procesów i gotowego produktu — a to zadanie nie tylko dla producentów, ale i dla laboratoriów analitycznych, inspekcji i sieci dystrybucyjnych. W prawie unijnym i krajowym obowiązują ramy regulujące wymagania dotyczące bezpieczeństwa i karm.
Główne kategorie zanieczyszczeń spotykanych w karmie dla zwierząt
Poniżej przegląd najważniejszych grup zanieczyszczeń — tych, które najczęściej pojawiają się w kontroli jakości i które mają największe znaczenie zdrowotne.
1. Mykotoksyny (aflatoksyny, ochratoksyna A, DON, fumonizyny)
Mykotoksyny to toksyczne metabolity pleśni (głównie rodzaju Aspergillus, Fusarium, Penicillium), które mogą być obecne w zbożach, nasionach i surowcach roślinnych stosowanych w karmie. U zwierząt objawy zależą od rodzaju mykotoksyny, dawki i czasu ekspozycji — od zaburzeń trawienia i obniżenia odporności po uszkodzenia wątroby i do powstawiania nowotworów (np. w przypadku aflatoksyn). Ryzyko jest szczególnie istotne w surowcach źle przechowywanych lub przyjmowanych z pola po niekorzystnych warunkach pogodowych. Instytucje oceniające ryzyko (m.in. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności – EFSA) stale monitorują występowanie i wpływ mykotoksyn w łańcuchu pokarmowym.
2. Metale ciężkie (ołów, arsen, kadm, rtęć)
Metale ciężkie mogą pochodzić z zanieczyszczonego środowiska, nasion, ryb (np. rtęć), nawozów lub dodatków mineralnych. Długotrwała ekspozycja nawet na niskie dawki może prowadzić do kumulacji w organizmie i powodować przewlekłe problemy zdrowotne..
3. Pozostałości pestycydów i insektycydów
Pozostałości chemii stosowanej w rolnictwie mogą trafiać do pasz i karm, szczególnie jeśli surowce pochodzą z intensywnie uprawianych pól. Choć wiele substancji ma ustalone limity pozostałości, ich obecność wymaga monitorowania, szczególnie w mieszankach składników i przy surowcach importowanych z regionów o innych praktykach agrotechnicznych.
4. Dioksyny, PCB i wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA)
Substancje trudne do usunięcia, skumulowane w tłuszczach — mogą pojawić się w surowcach zwierzęcych (np. tłuszczach, mączkach rybnych) na skutek niewłaściwe prowadzonego procesu produkcyjnego lub w wyniku zanieczyszczenia środowiskowego. Mają potencjał do długotrwałego oddziaływania toksycznego — w tym działania rakotwórczego i immunotoksycznego. Badania i oceny ryzyka w UE obejmują także te grupy zanieczyszczeń.
5. Zanieczyszczenia biologiczne: bakterie, pleśnie i wirusy
Salmonella, Listeria, E. coli czy niektóre pasożyty mogą znaleźć się w karmie, szczególnie w produktach mokrych lub przy złych warunkach obróbki termicznej i pakowania. Zagrożenie dotyczy zarówno zdrowia zwierząt (ostre zakażenia), jak i — przy określonych patogenach — zdrowia ludzi mających kontakt z karmą. Stąd wymogi higieny i odpowiednich harmonogramów analiz przed wypuszczeniem produktu na rynek.
6. Zafałszowania (np. melamina)
Przykłady z przeszłości pokazują, że dodanie substancji w celu „poprawienia” wartości odżywczej (a dokładnie „zawartości” białka) może doprowadzić do poważnych kryzysów zdrowotnych. Rzetelne testy składu i identyfikacji źródeł białka są w takim kontekście niezwykle ważne.