Pszenica ozima, kukurydza, pszenżyto ozime oraz rzepak ozimy są najbardziej rozpowszechnionymi roślinami polskich upraw. Według danych przedstawionych przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, w 2022 roku uprawa rzepaku stanowiła około 60% krajowej produkcji roślin oleistych, co zapewniło Polsce trzecie miejsce wśród wszystkich upraw tego surowca w Unii Europejskiej.
Bazując na danych przedstawionych przez wyżej wymienioną Agencję całkowity areał, który zajmowały uprawy rzepaku ozimego w 2023 roku wyniósł prawie 1,1 mln ha, co pokazuje, jak ważna jest ta uprawa w hierarchii rolniczej. Hodowcy roślin zmagają się z problemami dotykającymi upraw, związanymi ze zmianami klimatycznymi, tj. suszą przeplataną silnymi opadami, gwałtownymi zmianami temperatur, zanieczyszczeniem środowiska. Rzepak ozimy ma palowy system korzeniowy umożliwiający pobieranie wody z głębokich warstw ziemi, dzięki temu jest bardziej odporny na suszę. Nic więc dziwnego, że wielu rolników pokłada nadzieję w uzyskiwaniu owocnych plonów rzepaku ozimego. Chcąc zabezpieczyć uprawy przed szkodnikami, stosują środki ochrony roślin zwane insektycydami. Ze względu na zastosowanie substancji czynnej insektycydy możemy podzielić na:
- insektycydy fosforoorganiczne,
- insektycydy chloroorganiczne,
- karbaminiany i ditiokarbaminiany,
- insektycydy nowej generacji.
Związki fosforoorganiczne są rozpuszczalne w woskach i tłuszczach, dzięki temu z łatwością przenikają przez oskórek owadów, a także epidermę roślin. Jedną z substancji czynnych z tej grupy, wykazujących działanie insektobójcze jest fosmet (fosforotionian S-[(1,3-diokso-1,3-dihydro-2H-izoindol-2-ilo)metylo] O,O-dimetylu). Kumuluje się w ciele owada zaburzając funkcjonowanie układu nerwowego, co prowadzi do paraliżu, a w konsekwencji do śmierci szkodnika.
Rys.1 Fosmet (fosforotionian S-[(1,3-diokso-1,3-dihydro-2H-izoindol-2-ilo)metylo] O,O-dimetylu) – wzór półstrukturalny
Pierwsze zarejestrowane użycie fosmetu miało miejsce w USA w drugiej połowie XX wieku. Stosowany był głównie w sadownictwie do zwalczania mszyc, roztoczy, muszek owocowych czy ciem.
W 2007 roku Komisja Europejska wydała Dyrektywę 2007/25/WE z dnia 23 kwietnia 2007 r. zmieniającą dyrektywę Rady 91/414/EWG w celu włączenia dimetoatu, dimetomorfu, glufosynatu, metrybuzyny, fosmetu i propamokarbu jako substancji czynnych, dopuszczając tym samym stosowanie fosmetu na terenie państw członkowskich. Od tego momentu środek ten zaczął być powszechnie stosowany w ochronie upraw, m.in. rzepaku, ziemniaków i gorczycy, a także roślin sadowniczych. Szczegóły zastosowania fosmetu przedstawiono w poniższej tabeli.
| Uprawa | Zwalczany szkodnik |
| Rzepak jary i ozimy | chowacz brukwiaczek, chowacz czterozębny, słodyszek rzepakowy |
| Ziemniak | stonka ziemniaczana (larwy i chrząszcze) |
| Gorczyca | słodyszek rzepakowy |
| Sadownictwo | owocówka jabłkóweczka, ćma jabłoniowa |
Instytucją chroniącą konsumentów przed zagrożeniami związanymi z żywnością jest Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Wydaje opinie na temat istniejących i pojawiających się zagrożeń związanych z żywnością. Na początku 2021 roku EFSA przedstawiła wnioski z weryfikacji ryzyka stwarzanego przez pestycydy, dotyczące substancji czynnej fosmet.
Na podstawie przeprowadzonego postępowania, w odniesieniu do negatywnych wniosków przedstawionych we wspomnianym raporcie EFSA, Komisja Europejska wskazała, że substancja czynna fosmet nie jest dopuszczona do stosowania w środkach ochrony roślin (Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2022/94 z dnia 24 stycznia 2022 r. w sprawie nieodnowienia zatwierdzenia substancji czynnej fosmet, zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1107/2009 dotyczącym wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin, oraz w sprawie zmiany załącznika do rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) nr 540/2011).
Uzasadnieniem decyzji było niedopuszczalne ryzyko dla osób mających kontakt z obszarami wystawionymi na działanie fosmetu, które nie było możliwe do zniwelowania nawet przez środki ochrony indywidualnej. Ponadto, istniało także wysokie ryzyko dla ptaków, ssaków, stawonogów i owadów nie będących celem zwalczania.
Na mocy rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) nr 2022/94 zastosowano środki przejściowe, które zobowiązywały państwa członkowskie do cofnięcia zezwolenia na środki ochrony roślin zawierające fosmet jako substancję czynną do dnia 1 maja 2022 roku. Pozwalając jednak na zużycie zapasów do dnia 1 listopada 2022 roku.
EFSA nie mógł wykluczyć szkodliwych skutków dla zdrowia ludzi przy ówcześnie istniejących najwyższych dopuszczalnych poziomów (NDP) fosmetu we wszystkich produktach. Na mocy Rozporządzenia Komisji (UE) 2023/1029 zmieniającego załączniki III i V do rozporządzenia (WE) nr 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości fosmetu w określonych produktach lub na ich powierzchni, zmieniono NDP dla fosmetu, dla niektórych produktów.
Najwyższy dopuszczalny poziom 0,01 mg/kg, w przypadku pomarańczy, ziemniaków, jabłek, gruszek, ananasów, melonów, arbuzów, korzeni buraka cukrowego i mleka (krowiego), nie zapewniał wystarczającego poziomu ochrony konsumentów. W związku z tym granice NDP w przypadku tych produktów ustalono na niższym i osiągalnym poziomie 0,005 mg/kg, który jest bezpieczny dla konsumentów.
Ponadto zaproponowano zmianę definicji pozostałości z „sumy fosmetu z oksonem fosmetu, wyrażonej jako fosmet” na „fosmet”.
Laboratorium J.S. Hamilton Poland w ramach swoich usług oferuje badania na obecność pestycydów w paszach i żywności.
W przypadku pytań lub wątpliwości Eksperci J.S. Hamilton pozostają do Państwa dyspozycji.