Mykotoksyny to toksyczne metabolity wtórne produkowane przez niektóre gatunki grzybów pleśniowych, mogących rozwijać się na zbożach podczas ich wzrostu, zbiorów, transportu, przechowywania i przetwarzania. Obecność tych substancji w produktach spożywczych stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia zarówno ludzi, jak i zwierząt. Prowadzi to do rozwoju różnych chorób, w tym uszkodzeń nerek, wątroby, osłabienia układu odpornościowego, a w skrajnych przypadkach nawet do nowotworów. Celem tego artykułu jest zwrócenie uwagi na problem obecności mykotoksyn w zbożach i regulacji prawnych dotyczących w tym zakresie żywności.
Charakterystyka i występowanie mykotoksyn
Mykotoksyny są związkami chemicznymi produkowanymi przez grzyby z rodzajów Aspergillus, Fusarium i Penicillium, które rozwijają się m.in. na zbożach, takich jak pszenica, kukurydza, jęczmień, owies, ryż czy żyto. Do najczęściej występujących mykotoksyn zbożowych należą aflatoksyny, ochratoksyna A, fumonizyny, zearalenon oraz trichoteceny, takie jak deoksyniwalenol (DON).
Aflatoksyny, produkowane głównie przez grzyby Aspergillus, są jednymi z najbardziej toksycznych mykotoksyn i wykazują silne działanie hepatotoksyczne oraz kancerogenne. Ochratoksyna A, produkowana przez grzyby Aspergillus i Penicillium, jest toksyczna dla nerek i podejrzewana o działanie rakotwórcze. Fumonizyny są toksynami produkowanymi przez grzyby z rodzaju Fusarium i są związane z chorobami układu nerwowego oraz płuc. Natomiast zearalenon ma działanie estrogenne, wywierając negatywny wpływ na rozrodczość, podczas gdy trichoteceny, takie jak DON, mają działanie immunosupresyjne oraz wywołują wymioty i biegunki.
Mechanizmy powstawania i czynniki ryzyka
Rozwój grzybów pleśniowych na zbożach jest zależny od wielu czynników, w tym wilgotności, temperatury, dostępności substancji odżywczych oraz warunków przechowywania. Wysoka wilgotność (powyżej 70%) oraz temperatura powyżej 20°C sprzyjają rozwojowi grzybów pleśniowych, co zwiększa ryzyko produkcji mykotoksyn. Uszkodzenia mechaniczne ziarna, infekcje wywoływane przez szkodniki oraz niewłaściwe metody zbiorów mogą dodatkowo sprzyjać kontaminacji.
Zboża są szczególnie podatne na zanieczyszczenia mykotoksynami w trakcie przechowywania. Brak odpowiednich warunków magazynowania, takich jak właściwa wilgotność i cyrkulacja powietrza, może prowadzić do rozwoju pleśni, a tym samym do produkcji mykotoksyn. Z tego powodu kluczowe jest przestrzeganie dobrych praktyk rolniczych oraz wdrożenie odpowiednich systemów kontroli jakości w całym łańcuchu produkcji żywności.
Wpływ mykotoksyn na zdrowie
Spożycie żywności zanieczyszczonej mykotoksynami stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego. Długotrwałe narażenie na niskie dawki mykotoksyn może prowadzić do kumulacji toksyn w organizmie, co zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów, chorób nerek, wątroby oraz osłabienia układu odpornościowego. Aflatoksyny są szczególnie groźne, ponieważ są klasyfikowane przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC) jako substancje rakotwórcze dla ludzi. Ochratoksyna A jest podejrzewana o wywoływanie nowotworów nerek, natomiast fumonizyny są związane z rozwojem raka przełyku i innych schorzeń.
W przypadku zwierząt gospodarskich, mykotoksyny mogą prowadzić do spadku wydajności produkcyjnej, problemów zdrowotnych oraz zwiększonej śmiertelności. Zanieczyszczone pasze mogą także przyczyniać się do występowania chorób u zwierząt, co ma negatywne konsekwencje ekonomiczne dla rolników i hodowców.
Regulacje prawne dotyczące mykotoksyn
W celu ochrony zdrowia publicznego i zapewnienia wysokiej jakości produktów spożywczych, Unia Europejska wprowadziła szereg regulacji dotyczących dopuszczalnych poziomów mykotoksyn w żywności. Rozporządzenie Komisji (UE) 2023/915z dnia 25 kwietnia 2023 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów niektórych zanieczyszczeń w żywności oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 1881/2006 stanowi kluczowy element tego systemu prawnego, ustanawiając dopuszczalne limity mykotoksyn, w różnych produktach spożywczych, w tym w zbożach i produktach zbożowych.
Wspomniane rozporządzenie wymaga od państw członkowskich Unii Europejskiej wdrożenia odpowiednich systemów monitorowania i kontroli poziomów mykotoksyn w łańcuchu żywnościowym. W ramach tych działań, producenci żywności oraz rolnicy zobowiązani są do przestrzegania zasad dobrej praktyki rolniczej, a także odpowiedniego przechowywania i transportu zbóż, aby minimalizować ryzyko kontaminacji. Wprowadzono także obowiązek regularnych badań laboratoryjnych i raportowania wyników do odpowiednich organów nadzoru.
Badania zawartości mykotoksyn w próbkach zbożowych w J.S. Hamilton Poland
J.S. Hamilton Poland, jako wiodące laboratorium analityczne w Polsce, odgrywa kluczową rolę w ocenie bezpieczeństwa żywności, w tym w badaniach zbóż na obecność mykotoksyn. W ramach swojej działalności dostosowujemy się do obowiązujących przepisów unijnych w tym zakresie.
Rozporządzenie nr 2023/915 ustanawia maksymalne dopuszczalne poziomy mykotoksyn w zbożach i produktach zbożowych. W celu spełnienia tych norm J.S. Hamilton Poland prowadzi kompleksowe analizy, które obejmują wykrywanie i oznaczanie zawartości mykotoksyn, takich jak aflatoksyny, ochratoksyna A, deoksyniwalenol czy zearalenon. Laboratorium korzysta z nowoczesnych metod analitycznych, takich jak metoda wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detekcją tandemową spektrometrią mas (LC-MS/MS), która zapewnia wysoką precyzję i czułość pomiarów.
Jednak same analizy to nie wszystko, aby wyniki były wiarygodne i reprezentatywne, kluczowy jest proces pobierania próbek. Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2023/2782 z dnia 14 grudnia 2023 r. ustanawiające metody pobierania próbek i przeprowadzania analiz do celów kontroli poziomów mikotoksyn w żywności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 401/2006, szczegółowo określa procedury pobierania próbek zbóż do badań na obecność mykotoksyn. J.S. Hamilton Poland stosuje się do tych wytycznych, dbając o to, aby próbki były pobierane w sposób zgodny z normami, co daje gwarancję reprezentatywności próbek oraz zapewnia miarodajność otrzymywanych wyników.
Próbki zbóż są pobierane z różnych partii w sposób reprezentatywny, co jest kluczowe dla dokładnej oceny zagrożenia. Rozporządzenie nr 2023/2782 określa liczbę próbek, metody ich przygotowania, a także sprzęt, który powinien być używany podczas pobierania próbek. J.S. Hamilton Poland, korzystając z tych wytycznych, zapewnia, że cały proces – od pobrania próbki po finalny wynik analizy – odbywa się zgodnie z najwyższymi standardami.
Dzięki rygorystycznemu przestrzeganiu tych regulacji, J.S. Hamilton Poland nie tylko spełnia wymogi prawne, ale również przyczynia się do zapewnienia bezpieczeństwa żywności w Polsce i Unii Europejskiej. Analizy wykonywane przez laboratorium badawcze są kluczowe dla producentów zbóż, którzy muszą zagwarantować, że ich produkty spełniają unijne normy bezpieczeństwa. W efekcie J.S. Hamilton Poland odgrywa istotną rolę w ochronie zdrowia konsumentów, dostarczając wiarygodnych i precyzyjnych wyników badań mykotoksyn w zbożach.
Mykotoksyny w zbożach stanowią istotne zagrożenie dla zdrowia publicznego oraz wyzwanie dla przemysłu spożywczego i rolnictwa. Wprowadzenie odpowiednich regulacji prawnych, takich jak Rozporządzenie Komisji (UE) 2023/915, jest kluczowym krokiem w kierunku zapewnienia bezpieczeństwa żywności i ochrony konsumentów przed szkodliwym działaniem tych toksyn. Jednakże, aby skutecznie minimalizować ryzyko związane z mykotoksynami, konieczne jest przestrzeganie dobrych praktyk na każdym etapie produkcji i dystrybucji zbóż. Regularny monitoring, odpowiednie przechowywanie i edukacja rolników i producentów żywności pozostają kluczowe dla utrzymania bezpieczeństwa żywnościowego i zdrowia publicznego. W przyszłości niezbędne będą dalsze badania nad nowymi metodami detekcji i neutralizacji mykotoksyn oraz nadzór nad wdrażaniem i przestrzeganiem obowiązujących przepisów.
W przypadku pytań lub wątpliwości Eksperci J.S. Hamilton pozostają do Państwa dyspozycji.