Napoje energetyczne, potocznie zwane energetykami– to popularne produkty, które zawierają składniki mające na celu zwiększenie poziomu energii, wytrzymałości fizycznej i umysłowej, poprawiają wydolność, pobudzają do działania i zwalczają zmęczenie. Głównymi składnikami napojów energetycznych są kofeina, cukier lub substancje słodzące, tauryna, witaminy z grupy B, guarana czy glukuronolakton i L-karnityna wraz z dodatkami mającymi wspierać funkcje poznawcze i wytrzymałość.
Krótka historia energetyków – od początków w Azji po współczesne ograniczenia na polskim rynku
Przyjmuje się, że napoje energetyzujące powstały w Azji, a pierwszy z nich Lipovitan został wyprodukowany w Japonii w latach 60-tych XX wieku. Dwadzieścia lat później zostały wprowadzone w Austrii, a następnie rozpowszechnione w innych europejskich krajach.
Na polskim rynku napoje energetyzujące pojawiły się w latach 90-tych XX wieku i stały się bardzo popularne, szczególnie wśród młodych ludzi, co wymusiło na prawodawcach przygotowanie stosowych regulacji. W styczniu 2024 znowelizowano Ustawę o zdrowiu publicznym z dnia 11 września 2015 roku, na mocy której, ograniczono dostęp do napojów energetyzujących dzieciom i młodzieży do 18 roku życia. Wprowadzono również zakaz sprzedaży napojów energetyzujących w placówkach oświatowych oraz w automatach z żywnością i napojami, a także uregulowano zasady oznakowania tych produktów i określono sankcje karne za sprzedaż napojów energetyzujących osobom nieuprawnionym lub nieprzestrzeganie wymogów dotyczących ich oznakowania. W myśl ustawy za napój z dodatkiem kofeiny lub tauryny uważa się wyrób w postaci napoju, który jest środkiem spożywczym, ujętym w Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług w klasie 10.89 oraz dziale 11, w którego składzie znajduje się kofeina w ilości przewyższającej 150 mg/l lub tauryna, z wyłączeniem substancji, które występują w nim naturalnie. W związku z powyższym producent lub importer tego typu wyrobu z dodatkiem kofeiny lub tauryny ma obowiązek oznaczenia takiego produktu jako „napój energetyzujący” lub „napój energetyczny” – z widoczną, czytelną i umieszczoną w sposób nieusuwalny i trwały informacją tej treści.
Przegląd najpopularniejszych składników występujących w napojach energetyzujących
Kofeina
Kofeina to alkaloid purynowy pochodzenia roślinnego i jeden z najczęściej spożywanych stymulantów na świecie. Działa pobudzająco na układ nerwowy, m.in. poprzez zwiększenie wydzielania adrenaliny, dopaminy, serotoniny i norepinefryny. Blokuje działanie adenozyny, substancji odpowiedzialnej za uczucie zmęczenia, a jednocześnie zwiększa uwalnianie adrenaliny, hormonu przygotowującego organizm do intensywnego wysiłku fizycznego. Kofeina może również wspomagać spalanie tłuszczów, dostarczając dodatkowej energii podczas aktywności fizycznej. Poprawia pamięć krótkotrwałą, czas reakcji oraz wydajność umysłową, co sprawia, że jest popularna wśród studentów i kierowców.
Tauryna
Tauryna to aminokwas zawierający siarkę, będący pochodną cysteiny, pełniący rolę neuroprzekaźnika i neuromodulatora. Zmniejsza wytwarzanie serotoniny, hormonu uwalnianego podczas wysiłku fizycznego, utrzymuje w ten sposób mózg w stanie nieświadomości ciężaru wysiłku fizycznego, dzięki czemu organizm odczuwa mniejsze zmęczenie. Dodatkowo tauryna wpływa na kurczliwość mięśni oraz stabilizuje błony komórkowe, wykazując działanie przeciwutleniające. Choć mechanizm działania tauryny w napojach energetycznych nie jest w pełni poznany, niektóre badania sugerują, że może ona poprawiać przepływ krwi i wspierać funkcje mięśni, co jest pomocne podczas intensywnej aktywności fizycznej.
Witaminy z grupy B
Witaminy z grupy Bniacyna (B3), kwas pantotenowy (B5), pirydoksyna (B6), kobalamina (B12), to składniki niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, dlatego stanowią tak ważny dodatek w napojach energetyzujących. Ponadto zwiększają efektywność produkcji energii oraz poprawę funkcji umysłowych i fizycznych, co odpowiada potrzebom osób szukających szybkiego zastrzyku energii.
Guarana
Guarana jest to substancja pozyskiwana z nasion południowoamerykańskiego gatunku pnącza paulinia guarana (łac. Paullinia cupana Knuth). Jej pobudzające właściwości są znane od lat, a zawdzięcza je wysokiej zawartości kofeiny, która jest około cztery razy wyższa niż w ziarnach kawy arabica. Guarana jest dodawana do napojów energetycznych, aby zapewnić silniejsze i dłużej utrzymujące się działanie pobudzające niż sama kofeina, co przekłada się na zwiększoną wydajność umysłową i fizyczną.
Glukuronolakton
Glukuronolakton jest produktem metabolizmu glukozy w wątrobie i prekursorem witaminy C. Wpływa na regenerację organizmu i przyspiesza wydalanie szkodliwych produktów przemiany materii, co może mieć duże znaczenie szczególnie przy ciężkim wysiłku fizycznym.
Substancje słodzące
Substancje słodzące, takie jak acesulfam K, sacharyna i aspartam, to popularne zamienniki cukru, praktycznie pozbawione kalorii. Pozwalają na obniżenie kaloryczności produktu, jednocześnie zachowując słodki smak. Kombinacja tych składników pomaga uzyskać zrównoważony smak oraz zapewnia dłuższą stabilność produktu.
L-karnityna
L-karnityna jest to związek chemiczny, który pomaga transportować kwasy tłuszczowe do mitochondriów, gdzie są one przekształcane w energię. Uważa się, że może wspierać wytrzymałość i redukować zmęczenie. Jej dodatek w napojach energetycznych pomaga w efektywniejszym wykorzystywaniu tłuszczów jako źródła energii, wspiera wydolność fizyczną i regenerację mięśni, a także może poprawiać funkcje umysłowe.
Zastrzyk energii i koncentracji – jak działają napoje energetyzujące i dlaczego ważny jest umiar?
Połączenie kofeiny z wyżej wymienionymi składnikami według producentów napojów energetyzujących wpływa znacząco na poprawę zdolności koncentracji, szybkości reakcji i poprawę czujności oraz pozwala zwiększyć wydajność psychofizyczną organizmu po spożyciu. Wzrasta poziom witalności, poczucia przypływu energii, a spada poziom senności. Należy pamiętać, że ze względu na zawartość składników aktywnych, które mają zdolność ingerencji w procesy biochemiczne powinniśmy mieć na uwadze zachowanie umiaru w ich stosowaniu, a sięgać po nie podczas zwiększonego wysiłku fizycznego czy intelektualnego.
W ostatnim czasie zaobserwowano stosunkowo nowy trend na rynku, który wzbudza wiele kontrowersji – piwa energetyzujące. To napoje, które łączą alkohol z dodatkiem substancji energetyzujących, takich jak kofeina, tauryna czy guarana i inne substancje stymulujące, a ich celem jest łączenie połączenie pobudzenia, jakie daje np. kofeina z efektem relaksacyjnym alkoholu. W chwili obecnej stanowią raczej ciekawostkę rynkową i w przyszłości będą stanowiły kolejne wyzwanie dla organów ustawodawczych.
Napoje energetyzujące, popularne na całym świecie, zawierają kofeinę, taurynę, guaranę, witaminy z grupy B oraz inne składniki wspomagające koncentrację, wydolność fizyczną i umysłową. Od lat 90-tych XX wieku, energetyki stały się częścią polskiego rynku, a nowe regulacje z 2024 roku ograniczyły ich dostęp dla dzieci i młodzieży. Substancje takie jak L-karnityna wspomagają metabolizm, a słodziki zmniejszają kaloryczność napojów. W ostatnich latach pojawił się również trend piw energetyzujących, które łączą alkohol z substancjami stymulującymi, co budzi kontrowersje i może wymagać dalszych regulacji.
W przypadku pytań lub wątpliwości Eksperci J.S. Hamilton pozostają do Państwa dyspozycji.