Alkaloidy tropanowe (AT) stanowią grupę organicznych związków chemicznych, o złożonej strukturze i różnorodnych właściwościach. Jest to grupa wtórnych metabolitów roślinnych, występujących w roślinach z rodziny psiankowatych, kapustowatych czy krasnodrzewowatych. Głównymi przedstawicielami tej grupy związków są atropina, skopolamina oraz kokaina.
Alkaloidy tropanowe wykazują silne działanie farmakologiczne, dlatego też często wykorzystywane są w medycynie, a także w celach rekreacyjnych. W medycynie znalazły zastosowanie zwłaszcza w dziedzinie okulistyki i anestezjologii. Atropina jest stosowana do rozszerzania źrenic podczas badania dna oka oraz w leczeniu bradykardii. Natomiast skopolamina jest wykorzystywana jako środek przeciwwymiotny. Niektóre alkaloidy tropanowe znalazły zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym jako prekursory do produkcji syntetycznych leków.
Alkaloidy tropanowe działają głównie na układ nerwowy, wykazując zarówno działanie stymulujące, jak i hamujące. Ich działanie farmakologiczne zależy od struktury chemicznej oraz spożytej dawki. Niektóre alkaloidy tropanowe mają zdolność przenikania przez barierę krew-mózg i mogą wpływać na ośrodkowy układ nerwowy, co wywołuje efekty psychoaktywne. Związki te wykazują również właściwości halucynogenne, mają negatywny wpływ na centralny układ nerwowy, powodują suchość błon śluzowych, obniżają perystaltykę jelit oraz zwiększają częstotliwość rytmu serca.
Wiele roślin, zarówno dziko rosnących, jak i hodowlanych, wytwarza te wtórne metabolity (AT), które są toksyczne dla ludzi i zwierząt. Występują one w różnych częściach rośliny, w tym w: nasionach, owocach, kwiatach, liściach i łodygach. Głównymi AT znajdującymi się w tkankach wielu gatunków roślin są skopolamina i atropina.
Alkaloidy tropanowe stanowią zanieczyszczenie żywności i mogą dostać się do niej przypadkowo, np. podczas zbiorów lub przetwarzania. Za zanieczyszczenie odpowiedzialne są głównie bieluń, lulek oraz pokrzyk wilcza jagoda, które rosną jako chwasty w uprawach roślin spożywczych. Z tego względu badanie zawartości tych związków w żywności jest niezwykle ważne i ma kluczowe znaczenie ze względu na potencjalne zagrożenie dla zdrowia publicznego. Ze względu na ich toksyczność, istotne jest monitorowanie poziomów tych alkaloidów w produktach spożywczych. Zgodnie z Rozporządzeniem Komisji (UE) 2023/915 z dnia 25 kwietnia 2023 roku (w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów niektórych zanieczyszczeń w żywności oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 1881/2006, ze zmianami), producenci żywności zobowiązani są do analizy alkaloidów tropanowych (atropina i skopolamina).
Główne grupy żywności, które mogą być zanieczyszczone tymi alkaloidami to między innymi:
- produkty zbożowe
- miód
- herbaty ziołowe
- suplementy diety zawierające surowce roślinne
- niektóre przyprawy
W Laboratorium J.S. Hamilton Poland Sp. z o.o. oznaczamy zawartość atropiny i skopolaminy w wybranych produktach spożywczych.
W przypadku pytań lub wątpliwości Eksperci J.S. Hamilton pozostają do Państwa dyspozycji.