Rozporządzenie (WE) nr 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 lutego 2005 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w żywności i paszy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz na ich powierzchni, ze zmianami – ustanawia maksymalne dopuszczalne poziomy pozostałości pestycydów (NDP) w żywności i paszach w Unii Europejskiej. Jego celem jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia konsumentów poprzez określenie dozwolonych stężeń pestycydów w produktach spożywczych. Rozporządzenie to reguluje zarówno monitoring, jak i procedury oceny nowych substancji, a także zmiany NDP.
Czym jest NDP?
Zawartość ewentualnych pozostałości pestycydów w żywności jest regulowana za pomocą najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości (NDP, z ang. MRL – Maximum Residue Level). NDP jest to najwyższe, prawnie dopuszczalne stężenie pozostałości pestycydu w żywności i paszy lub na ich powierzchni określone na podstawie wyników nadzorowanych badań polowych, w których środek ochrony roślin stosowano zgodnie z Dobrą Praktyką Rolniczą (DPR, z ang. GAP – Good Agricultural Practices).
Warto pamiętać, że NDP jest normą handlową – a nie graniczną wartością odniesienia, której przekroczenie wiąże się z ryzykiem dla zdrowia.
W Unii Europejskiej najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości pestycydów zostały ustalone przez Komisję Europejską po przeprowadzeniu szczegółowej oceny z udziałem Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) oraz państw członkowskich.
Jakie są źródła najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów i dlaczego z czasem dochodzi do zmian tych limitów?
Najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości pestycydów (NDP) w Unii Europejskiej wyznaczane są przede wszystkim na podstawie: dobrych praktyk rolniczych (DPR), danych toksykologicznych ocenianych przez EFSA, opinii naukowych przy odnowieniach zatwierdzeń substancji czynnych środków ochrony roślin oraz procedur przewidzianych w Rozporządzeniu (WE) nr 396/2005, ze zm.
Zmiany tych limitów zachodzą, ponieważ:
- co 10 lat (lub na wniosek) odnawia się zatwierdzenia substancji czynnych, co często prowadzi do zmiany toksykologicznych wartości referencyjnych (takich jak ADI, ARfD) i w konsekwencji korekty NDP;
- dopuszczane są nowe substancje czynne, dla których ustala się wartości NDP na podstawie zgromadzonych przez producentów danych;
- producenci mogą składać wnioski o ustanowienie lub zmianę NDP, by dostosować limity do praktyki rolniczej i wyników badań;
- ustanawianie tolerancji importowych, by zapewnić płynny przepływ towarów spoza UE przy jednoczesnym zachowaniu ochrony konsumenta;
- EFSA prowadzi cykliczne przeglądy istniejących NDP, a państwa członkowskie mogą wnioskować o opinie naukowe dotyczące oceny ryzyka pozostałości pestycydów;
- ponadto, po wykazaniu bezpieczeństwa, UE przyjmuje wartości CXL (z ang. Codex Maximum Residue Limit) z Codex Alimentarius, by harmonizować standardy międzynarodowe.
W efekcie każdy z tych mechanizmów – od odnowienia zatwierdzeń, przez wnioski producentów i państw, aż po adaptację norm Codex Alimentarius – gwarantuje, że NDP pozostają aktualne i oparte na najnowszej wiedzy naukowej.
Dla jakich związków i jakie zmiany NDP zaszły w niedalekiej przeszłości i zajdą w nadchodzących miesiącach?
Fluksapyroksad, lambda-cyhalotryna, metalaksyl i nikotyna
Od 11 lutego obowiązuje Rozporządzenie Komisji (UE) 2025/115 z dnia 21 stycznia 2025 r. zmieniające załączniki II i III do rozporządzenia (WE) nr 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości fluksapyroksadu, lambda-cyhalotryny, metalaksylu i nikotyny w określonych produktach lub na ich powierzchni.
Fluksapyroksad
Fluksapyroksad to substancja czynna, która skutecznie zwalcza szerokie spektrum patogenów grzybowych w zbożach i innych uprawach spożywczych (np.: buraków, jabłoni, gruszy, czereśni, wiśni, brzoskwiń, moreli, ogórków, cukinii, pomidorów, sałaty, truskawek, roślin kapustnych).
Najważniejsze zmiany najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości dla fluksapyroksadu to podniesienie NDP dla Kaki / Persymony japońskiej, na podstawie ekstrapolacji danych z badań pozostałości na jabłkach, a także zwiększenie najwyższego dopuszczalnego poziomu fluksapyroksadu dla grzybów uprawnych (takich jak np. pieczarki).
| Produkt | Poprzedni NDP (mg/kg) | Obowiązujący NDP (mg/kg) |
| Szaron/Persymona/Kaki/Huma wschodnia | 0,01 | 0,2 |
| Grzyby uprawne | 0,01 | 0,3 |
Lambda-cyhalotryna
Również 11 lutego zaczęły obowiązywać nowe NDP dla pozostałości lambda-cyhalotryny, która jest insektycydem z grupy pyretroidów syntetycznych, wykorzystywanym głównie do zwalczania owadów szkodliwych w rolnictwie, leśnictwie, weterynarii i ochronie zdrowia publicznego (np. wciornastki, stonki ziemniaczane, gąsienice, komary, pchły, kleszcze, muchy, karaluchy).
Zgodnie z Rozporządzeniem Komisji (UE) nr 2025/115 – dla awokado NDP został podniesiony, w odpowiedzi na wniosek o tolerancję importową dotyczący stosowania lambda-cyhalotryny w Meksyku. Natomiast dla produktów drobiowych (mięso, tłuszcz, wątroba, nerki, podroby jadalne), a także jaj – ocena danych wykazała, że pozostałości przekraczały tymczasowe NDP ustanowione w 2018 roku z powodu stosowania zatwierdzonych produktów biobójczych. EFSA zaproponowała nowe, wyższe NDP, które jak wykazała nie stanowią zagrożenia dla zdrowia konsumentów.
| Produkt | Poprzedni NDP (mg/kg) | Obowiązujący NDP (mg/kg) |
| Awokado | 0,01 | 0,15 |
| Produkty z drobiu (mięśnie, tłuszcz, podroby jadalne) | 0,01 | 0,03 |
| Jaja ptasie | 0,01 | 0,02 |
Metalaksyl
W lutym zmiany NDP objęły także pozostałości metalaksylu w ananasach oraz suszonym korzeniu żeń-szenia. Zmiana została wprowadzona w oparciu o wartości CXL określone przez Codex Alimentarius oraz na podstawie pozytywnej oceny EFSA, która nie wykazała ryzyka dla konsumentów.
| Produkt | Poprzedni NDP (mg/kg) | Obowiązujący NDP (mg/kg) |
| Ananasy | 0,01 | 0,1 |
| Żeń-szeń (suszony korzeń) | 0,05 | 0,06 |
Nikotyna
Również od 11 lutego tego roku w Unii Europejskiej obowiązuje nowy najwyższy dopuszczalny poziom pozostałości nikotyny dla ziaren kawy, który został ustalony na poziomie 0,05 mg/kg, aby uwzględnić pozostałości pochodzące z potencjalnych źródeł innych niż stosowanie pestycydów.
Przed tą datą ziarna kawy nie miały przypisanego konkretnego NDP w unijnym wykazie — stosowano wówczas ogólną wartość domyślną, wynoszącą 0,01 mg/kg. Nowe rozporządzenie wprowadziło wyraźnie określony NDP dla tej kategorii produktów, co ma istotne znaczenie dla producentów oraz importerów.
Cykloksydym, dichlorprop-P, flupiradifuron, kwas fosfonowy i jego sole
Od 17 kwietnia obowiązują zmiany wprowadzone Rozporządzeniem Komisji (UE) nr 2025/581 z dnia 27 marca 2025 r. zmieniającym załączniki II i IV do rozporządzenia (WE) nr 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości cykloksydymu, dichlorpropu-P, flupiradifuronu, ketonu metylowo-nonylowego, olejów roślinnych/olejku cytronelowego, sorbinianu potasu i fosfonianu potasu w określonych produktach lub na ich powierzchni.
Cykloksydym
Cykloksydym to selektywny herbicyd z grupy cykloheksanonów, stosowany do zwalczania chwastów jednoliściennych (traw) w uprawach roślin dwuliściennych (np.: buraków, soi, grochu, fasoli, ziemniaków, drzew owocowych, roślin ozdobnych).
Od 17 kwietnia zaczęły obowiązywać nowe najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości dla cykloksydymu w wybranych produktach rolnych. Zmiany te wynikają z wniosku złożonego przez niemiecką firmę BASF SE oraz pozytywnej opinii EFSA.
W owocach ziarnkowych takich jak jabłka, gruszki, pigwy, owoce nieszpułki i nieśplika japońskiego podniesiono NDP. Również znaczne podniesienie limitu nastąpiło dla grochu w strąkach. Dla kukurydzy i korzenia buraka cukrowego NDP został także zwiększony.
| Produkt | Poprzedni NDP (mg/kg) | Obowiązujący NDP (mg/kg) |
| Owoce ziarnkowe (jabłka, gruszki, pigwy, owoce nieszpułki i nieśplika japońskiego) | 0,09 | 0,4 |
| Groch (w strąkach) | 2 | 9 |
| Kukurydza | 0,2 | 0,3 |
| Korzenie buraka cukrowego | 0,2 | 0,3 |
Dichlorprop-P
Dichlorprop jest wykorzystywany do zwalczania zarówno jednorocznych jak i wieloletnich chwastów dwuliściennych, takich jak mniszek lekarski czy ostrożeń polny. Jest szczególnie skuteczny
w kontrolowaniu wzrostu tych chwastów w uprawach zbóż, takich jak pszenica, jęczmień, żyto
i owies.
Zmiana najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości dla dichlorpropu-P w zbożach, wprowadzona 17 kwietnia, wynikała z wniosku firmy Nufarm Crop Products UK Ltd. Firma ta zwróciła się do włoskiego organu krajowego z prośbą o podniesienie istniejących NDP dla dichlorpropu-P w ziarnach jęczmienia, owsa, żyta i pszenicy z 0,1 mg/kg do 0,15 mg/kg. Celem było dostosowanie poziomów pozostałości do zamierzonych praktyk rolniczych, w szczególności stosowania dichlorpropu-P jako regulatora wzrostu roślin.
Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności przeprowadził ocenę ryzyka i stwierdził, że zarówno krótkoterminowe, jak i długoterminowe spożycie pozostałości dichlorpropu-P w wyższych poziomach nie stanowi zagrożenia dla zdrowia konsumentów.
| Produkt | Poprzedni NDP (mg/kg) | Obowiązujący NDP (mg/kg) |
| Zboża (tylko: owies, jęczmień, żyto, pszenica) | 0,1 | 0,2 |
Flupiradifuron
17 kwietnia zaczęły obowiązywać zmienione najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości dla flupiradifuronu w wybranych produktach.
Zmiany są skutkiem złożenia dwóch wniosków o ustalenie nowych NDP, w tym ustalenie tolerancji importowych. Wnioskodawcy przedstawili dane wykazujące, że zastosowanie tej substancji czynnej dozwolone w Australii, Brazylii i Stanach Zjednoczonych, skutkuje pozostałościami przekraczającymi NDP ustanowione w Rozporządzeniu (WE) nr 396/2005, ze zm. oraz że należy wprowadzić wyższe NDP, aby zapobiec barierom handlowym w odniesieniu do importu tych upraw.
Najważniejsze zmiany:
- ustanowiono tolerancje importowe dla: „pozostałych” owoców cytrusowych, owoców pestkowych, mango, papai, ziaren sezamu, prosa, owsa, żyta;
- przyjęto wartości CXL dla flupiradifuronu w ananasach (0,3 mg/kg) i ziarnach słonecznika (0,8 mg/kg);
- podniesiono NDP dla: „pozostałych” drobnych owoców i jagód (z wyjątkiem borówek amerykańskich), warzyw kapustnych liściowych (z wyjątkiem jarmużu), ziół i kwiatów jadalnych, towarów ze świń (z wyjątkiem mięśni) oraz miodu;
- obniżono NDP dla jarmużu z 5 do 4 mg/kg.
Fosetyl oraz kwas fosfonowy i jego sole
Od 17 kwietnia 2025 r. dotychczas obowiązująca definicja Fosetyl-Al (suma fosetylu, kwasu fosfonowego i ich soli, wyrażona jako fosetyl) została zastąpiona nową Kwas fosfonowy i jego sole wyrażone jako kwas fosfonowy.
Podstawą tych zmian są dwa rozporządzenia Komisji Europejskiej nr 2024/2619 z dnia 8 października 2024 r. oraz nr 2025/581 z dnia 27 marca 2025 r. Na ich mocy zmieniono definicję pozostałości dla fosetylu glinu (fosetyl-Al), fosfonianów potasu oraz fosfonianów disodowych, a także zaktualizowano najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości dla tych substancji w wybranych produktach spożywczych.
Zmiana definicji ma na celu lepsze odzwierciedlenie rzeczywistego poziomu pozostałości w żywności oraz ułatwienie ich monitorowania. Nowa definicja koncentruje się wyłącznie na kwasie fosfonowym i jego solach, eliminując wcześniejsze odniesienie do fosetylu.
Kwas fosfonowy może pochodzić nie tylko ze stosowania środków ochrony roślin (takich jak fosetyl glinu), lecz także z nawozów, stymulatorów wzrostu roślin i dodatków do gleby zawierających fosfoniany potasu i disodu. W związku z tym konieczne było dostosowanie NDP, aby objąć wszystkie potencjalne źródła pozostałości. Na podstawie zaktualizowanych danych naukowych i oceny ryzyka, EFSA zarekomendował odpowiednie dostosowanie NDP. W zależności od produktu i poziomu ryzyka, limity zostały w niektórych przypadkach podwyższone, a w innych obniżone.
Napropamid, pirydaben i tebufenpyrad
Od 28 kwietnia obowiązuje Rozporządzenie Komisji (UE) 2024/2609 z dnia 7 października 2024 r. zmieniające załącznik II do rozporządzenia (WE) nr 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości napropamidu, pirydabenu i tebufenpyradu w określonych produktach lub na ich powierzchni.
Napropamid
Napropamid to selektywny herbicyd doglebowy z grupy amidów, stosowany głównie do zwalczania jednorocznych chwastów dwuliściennych i niektórych traw w uprawach rolniczych, warzywnych i sadowniczych.
Zmiany najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości dla napropamidu, które weszły w życie 28 kwietnia, wynikają z przeglądu przeprowadzonego przez EFSA. W ramach tego przeglądu stwierdzono braki w danych niezbędnych do ustalenia bezpiecznych NDP dla niektórych produktów. Pomimo dostarczenia dodatkowych informacji przez wnioskodawcę, EFSA uznała je za niewystarczające dla niektórych produktów i zaleciła obniżenie NDP do poziomu oznaczalności, czyli najniższego poziomu, który można wykryć za pomocą najbardziej nowoczesnych i wiarygodnych metod analitycznych.
Produkty objęte tą zmianą wymienione są w poniższej tabeli.
| Produkt | Poprzedni NDP (mg/kg) | Obowiązujący NDP (mg/kg) |
| „Pozostałe” drobne owoce i jagody (borówki, żurawiny, porzeczki, agrest, dzika róża, czarny bez) | 0,02 | 0,01 |
| Zioła, kwiaty jadalne (szczypiorek, liście selera, nać pietruszki, szałwia, rozmaryn, tymianek, bazylia, liście laurowe, estragon) | 0,05 | 0,02 |
Pirydaben
Pirydaben to środek ochrony roślin z grupy akarycydów i insektycydów, stosowany głównie w rolnictwie i sadownictwie do zwalczania szkodników, zwłaszcza roztoczy (np. przędziorków) oraz niektórych owadów ssących, takich jak mszyce.
Pod koniec kwietnia wprowadzono również zmiany w najwyższych dopuszczalnych poziomach pozostałości dla pirydabenu w wybranych produktach spożywczych.
Dla owoców ziarnkowych, moreli, brzoskwiń i fasoli w strąkach zdecydowano o obniżeniu NDP.
Dla produktów pochodzenia zwierzęcego (mięśnie, tłuszcz, podroby jadalne) zdecydowano się obniżyć granicę oznaczalności z 0,05 do 0,01 mg/kg, w związku z tym, że obecnie dostępne techniki analityczne pozwalają na osiągnięcie niższego poziomu oznaczalności.
| Produkt | Poprzedni NDP (mg/kg) | Obowiązujący NDP (mg/kg) |
| Owoce ziarnkowe (jabłka, gruszki, pigwa, owoce nieszpułki, nieśplika i inne) | 0,9 | 0,15 |
| Morele, brzoskwinie | 0,3 | 0,01 |
| Fasola (w strąkach) | 0,2 | 0,01 |
| Produkty pochodzenia zwierzęcego (mięśnie, tłuszcz, podroby jadalne) | 0,05 | 0,01 |
Tebufenpyrad
Tebufenpyrad to insektycyd i akarycyd, stosowany głównie w uprawach szklarniowych oraz sadowniczych do zwalczania przędziorków i roztoczy. Wykorzystywany jest do ochrony szerokiej gamy upraw, w tym: cytrusów, owoców pestkowych, winorośli, warzyw i soi.
Od 28 kwietnia obniżone zostały najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości tebufenpyradu w pięciu produktach spożywczych. Zmiany te wynikają z oceny EFSA i są związane z brakiem niektórych danych.
Dla moreli, brzoskwiń i winogron stołowych NDP został obniżony. Natomiast dla fasoli w strąkach i chmielu, nie przedstawiono kompletnych badań, co uniemożliwiło ocenę ryzyka, w związku z tym nowy NDP określono na poziomie oznaczalności.
| Produkt | Poprzedni NDP (mg/kg) | Obowiązujący NDP (mg/kg) |
| Morele, brzoskwinie | 0,4 | 0,3 |
| Winogrona stołowe | 0,6 | 0,4 |
| Fasola (w strąkach) | 0,3 | 0,01 |
| Chmiel | 1,5 | 0,05 |
Zachęcamy do przeczytania drugiej części artykułu – dostępna tutaj.
W przypadku pytań lub wątpliwości Eksperci J.S. Hamilton pozostają do Państwa dyspozycji.